Spetters

Zeer slechte kritieken, een actiegroep (Nederlandse Anti Spetters Actie), een heftige confrontatie bij Sonja, maar wel meer dan een miljoen bezoekers. Het publiek wilde natuurlijk wel weten waar al die ophef om te doen was. In de bioscoop heb ik hem nooit gezien, maar wel al vroeg op tv of via de video. Jongeren, actie, snelheid, onverbloemde seks, geweld, maar ook een schokkend en treurig einde, dat er bij mij best inhakte. Natuurlijk was ik onder de indruk. Ik heb de film later nog vele malen gezien, net als de andere films van Paul Verhoeven, die toch wel mijn favoriete Nederlandse regisseur is.

32 jaar later krijg ik eindelijk de kans om de film in volle glorie op het grote witte doek te zien. Spetters is namelijk gerestaureerd en de volledige versie beleeft zijn wedergeboorte in Eye te Amsterdam in aanwezigheid van een aantal mensen die bij het maken van de film betrokken waren. Paul Verhoeven kan natuurlijk niet ontbreken, nietwaar ;-). Daarnaast schrijver Gerard Soeteman, producent Joop van den Ende, die financieel heeft meegeholpen met de restauratie, acteurs Renée Soutendijk, Toon Agterberg, Maarten Spanjer, Marianne Boyer…  Ze zitten toevallig allemaal op de gereserveerde rij achter ons.

Eerst een korte hulde aan alle aanwezige betrokkenen en het applaus dat 32 jaar geleden al verdiend was. Of we na de film nog even blijven zitten, want dan wordt iedereen nogmaals in het zonnetje gezet. Ik zie de bloemen al klaar staan. Daarna een afsluiting met een drankje en een kroket, geheel in stijl met de film, zo wordt ons medegedeeld. Dan volgt een introductie door iemand van Eye die zich met het herstel van de film heeft bezig gehouden. Een mooi verhaal over de geschiedenis van de film die zijn tijd vooruit was, de kritiek van de pers - één van de redenen voor Verhoeven om de stap naar Amerika te zetten – en ook de zoektocht naar een originele print van de film (die in Engeland lag en niet zo maar vrij werd gegeven) om de best mogelijke en vooral ook volledige versie in handen te krijgen. Een versie die ik nog nooit heb gezien, zal blijken.

De diashow op de achtergrond met lobbycards van de film stopt, het wordt langzaam donker en de show kan beginnen. Terug naar 1980 is een trip down memory lane. Je wordt geconfronteerd met allerlei dingen die er gewoonweg niet meer zijn. Met dank aan Datsun staat er te lezen op de openingstitels; de Simca waar de hoofdpersoon zich in voortbeweegt; Bliv handzeep in die typische verpakking die van de aardbodem – inclusief internet – is verdwenen en alleen nog onder de naam Bliw is te vinden, zo’n ouderwets prijspistool met dat lekkere klikgeluid, een kassa waar je nog alle prijzen op grote knoppen in moest drukken, de wegenwacht die in de gele Renault 5 rondreed, de tijd dat je nog dik 9% rente kreeg op je spaarrekening, dat Heineken bierkratjes nog geel waren en dat drie pakjes Camel en twee zakken pinda’s met een briefje van tien gulden werden betaald. Blauwe briefjes van tien, rode van vijfentwintig, bruine van honderd en groene van duizend. Het gulden tijdperk. Het komt allemaal voorbij in deze film. “Those were the days” hoor ik iemand op de gasten rij achter me zeggen.

Een film die naast de nodige nostalgie toch nog steeds boeiend en onderhoudend is. Het tempo is nog snel genoeg, de actie spettert van het doek, zeker bij de dynamisch gefilmde motorcross wedstrijden, maar vooral valt weer op wat een begenadigd filmmaker Paul Verhoeven is, zeker op het visuele vlak. Het prachtige shot van onder een hoge stapel troep in de metrogang, als Eef een bende probeert te ontvluchten, een duik neemt onder die stapel, waar de camera al is en zijn gezicht van dichtbij in beeld krijgt, waarna hij bij zijn benen wordt gepakt en terug wordt getrokken, van de camera weg. Of het prachtige overzichtsshot als Rien in zijn rolstoel weg rijdt van Maya die net op hem af stapt. Een shot dat Verhoeven nog eens toepast bij de huldiging van Gerrit Witkmap en Rien beseft dat hij daar niets te zoeken heeft en rechtsomdraai maakt om van de menigte weg te rijden. Een shot waarvan ik me afvraag of het geluk was, of zo uitgekiend, als Rien in de kerkelijke tent onder invloed van het woord Gods langzaam uit zijn rolstoel omhoog komt en er een aureool van licht verschijnt.  

Toch boeit ook het onderwerp, de tijdsgeest, het gegeven dat je leven af kan hangen door iets ordinairs als een zak schillen en de platte en rauwe realiteit die men eigenlijk liever niet wilde zien toentertijd. En de seks? In de versie die ik ken was die al redelijk openlijk en realistisch. In deze originele versie zijn er (in ieder geval) twee scènes die nog een stuk explicieter zijn. Het gaat om de scène waarin een jonge man een homo voor geld bevredigd in de metrogang. Het pijpen wordt volledig getoond. Daarna nog een stuk waarin Eef dus wordt gepakt door een bende homo’s. Als degene die op Barry Gibb lijkt aan de beurt is, haalt hij zijn enorme piemel te voorschijn. Iets dat je in de gecensureerde versie volgens mij niet ziet.

Zeker wat de explicietheid van de seks betreft zijn tijd ver vooruit dus. Het heeft nog jaren geduurd voordat men accepteerde dat dit in (kunstzinnige) speelfilms voor kan komen, waarbij Lars Von Trier met zijn Idiots (1998) de deur verder open zette.  

Na afloop komen alle sterren nog even stralen op het podium. Joop van den Ende krijgt officieel de eerste Blu-ray van Spetters (met oerlelijke hoes) uitgereikt. Toch gek dat ik die schijf gisteren al in winkel zag liggen. Paul’s mening wordt gevraagd over de kleur van de film. De kleur is prachtig, maar aan het geluid valt nog te sleutelen, antwoordt hij gevat. Dit is niet aan dovemans oren gericht want ik hoor instemmende geluiden om mij heen van mensen die – net als ik – af en toe met de vingers in de oren zaten, omdat het geluid veel te luid en schel was. Het excuus van Eye is dat dit een zaal is met de meest moderne apparatuur die kennelijk het mono-geluid niet aan kan. Een punt waaraan gewerkt moet worden. Tsja, ze hadden het geluid ook gewoon wat zachter kunnen zetten, of beter nog, de film even proef draaien en het geluid dan zo goed mogelijk afstemmen. En waarom werd het naar het einde toe steeds erger? Er komen nog vragen uit het publiek.  Op de vraag van iemand van het blad Moto 74 of ze motorrijlessen hebben gevolgd wordt bevestigend geantwoord. Verder zit er zit nog een persoon in de zaal die de rol van Hans (Maarten Spanjer) uiteindelijk niet kreeg en alsnog even in de aandacht wil vragen zonder met een vraag te komen. Gerard Soeteman staat nog even stil bij de hoofdpersoon van de film, die niet meer onder ons is en wat een talent die jongen was en wat we daar aan moeten missen. Hans van Tongeren pleegde zelfmoord in 1982, op 27-jarige leeftijd.  Als er geen tijd meer is pakt Paul Verhoeven zelf maar even de microfoon om iemand in het middelpunt van de belangstelling te brengen, die nog niet de aandacht heeft gekregen die haar vanavond toekomt: Renée Soutendijk. Een luid applaus volgt.

Daarna wordt de adel (polsbandje en rechterdeur) weer van het voetvolk gescheiden (geen polsbandje linkerdeur) en zullen de drankjes en kroketten aan onze neus voorbij gaan. Niet erg, want “het leven is als een kroket, als je weet wat er in zit hoef je ‘m niet meer”. Ik hoop voor de gasten dat ze geen glimmende vacht en vochtige neus krijgen.