Melancholia

28 augustus 2011

Op vakantie in Frankrijk ligt ons zwembad een meter of vijftig, zestig van onze gite. De zeer vriendelijke eigenaars die naast ons wonen zijn tijdens ons verblijf een paar dagen weg en hun dochter ontfermt zich over het zwembad. Elke morgen haalt ze het zeil er vanaf, zeeft ze de insecten er uit en zet ze de stoelen klaar. We hebben (nog) geen kennis gemaakt met haar en ik zie haar alleen van afstand. Ik kan haar gezicht dus niet echt duidelijk zien, maar het is een echte Franςaise, in een zomerse jurk en met nonchalant opgestoken donker haar.

Als haar ouders terug komen nodigen ze ons uit voor een BBQ. Hun dochter zal daar ook bij zijn. Om een spiesje bij te dragen maak ik er zeven in tandoori kip uitvoering en mijn vrouw maakt haar overheerlijke Tiramisu. Als we om een uur of half acht aanschuiven bij het Franse stel, horen we dat de dochter toch andere plannen had en geef haar eens ongelijk. De avond is lang en gezellig, de zevende spies wordt gedeeld en het is al aardedonker geworden als onze kinderen nog een duik mogen nemen in het met één lamp verlichte zwembad. Na twee plonzen komt de verloren dochter aanrijden in de oude Renault van haar ouders. Ze voegt zich bij ons, maar alweer kan ik haar gezicht niet echt onderscheiden in de duisternis rond het zwembad. Ik heb van haar ouders vernomen dat ze een fantastisch beroep heeft. Ze is namelijk operateur. Met een busje rijdt ze in haar eentje naar afgelegen kleine dorpjes die geen bioscoop hebben en dan vertoont ze daar haar films. Ze is gek op oude zwart/wit films, stomme films, met van die tekstpanelen tussendoor om de kijker te vertellen wat er aan de hand is. Ik heb toevallig een film bij me die aan die kenmerken voldoet. Ik vraag haar of ze de film kent, waarop een ontkennend antwoord volgt. Aangezien ik de film net heb gezien en het een kopie is, geef ik haar de dvd. Het is Häxan. Ben benieuwd wat ze er van zal vinden.

De volgende dag vroeg vertrekt ze weer naar haar eigen huis, aan de andere kant van Frankrijk. Haar ouders zeggen me dat ze nog een reactie zal sturen per mail, over hoe ze de film vindt. Het zal me niets verbazen als ik nooit meer iets van haar hoor. Maar dat heeft wel wat. Voor altijd een mysterieuze gedaante verscholen in de schaduw van zo’n oude stomme film. Het schimmenmeisje…

Er zijn een paar regisseurs die ik al jaren met meer dan normale interesse volg. Lars von Trier is er één van. Elke nieuwe film van hem wil ik per se in de bioscoop zien, het liefst zo snel mogelijk. De commotie in Cannes ging dit keer niet om zijn film zelf (zoals met zijn vorige Antichrist het geval was), maar om uitspraken die von Trier deed tijdens een persconferentie. Alsof hij zijn controversialiteit alsnog even kwijt moest. Want Melancholia zelf is vrij braaf.

In de eerste tien minuten wordt eigenlijk de hele film uitgebeeld in prachtig gemanipuleerde kunst foto’s die toch een minimale beweging in zich dragen. Het onherroepelijke einde van de film komt straks dus ook niet als verrassing, maar daar gaat het ook niet om. Het gaat om twee zaken, die in twee hoofdstukken zijn opgedeeld onder de noemers Justine en Claire. In het eerste hoofdstuk zien we hoe Justine (Kirsten Dunst) zich in een extravagant luxe milieu staande probeert te houden als verse bruid die aan alle rituelen moet deelnemen die bij een bruiloft horen, terwijl ze dit, net als haar net zo eigenzinnige, onaangepaste en verzuurde moeder gewoonweg niet op kan brengen. Dit heeft tot gevolg dat ze veelal van het toneel verdwijnt, haar gasten diverse keren lang laat wachten en de wedding planner een doorn in het oog is. Ondanks alle goed bedoelde pogingen van haar zus Claire (Charlotte Gainsbourg) om Justine in de traditionele paden te houden ten spijt loopt de avond niet zoals het grootste deel van de familie had gehoopt. Wacht Justine op een soort van verlossing?

In het tweede deel ligt de nadruk op de invloed van Melancholia (een planeet die met de aarde in botsing kan komen) op Claire en Justine. Justine heeft een zekere stabiliteit gevonden in het onvermijdelijke, terwijl Claire op zeer intense wijze haar angsten de vrije loop laat.

De beeldtaal is indrukwekkend. Het eindshot fenomenaal en het acteerwerk uit de kunst. Maar het pakt me niet, doet me weinig. Het grootse familiefeest  doet denken aan zowel Festen als de kerstviering van Fanny Och Alexander, maar mist de intense confrontatie van de eerste en de aimabele uitgewerkte karakters van de laatste. Iedereen is met of voor zichzelf bezig. De enige ongemakkelijke aanvaringen worden veroorzaakt door moeder zuurpruim (Charlotte Rampling), maar ook zij lijkt allang geaccepteerd als vervelend maar onlosmakelijk verbonden onderdeel van de familie. Ik voel me een beetje als de man van Claire (Kiefer Sutherland), die zich ergert aan alles en zich afvraagt of iedereen in de familie van zijn vrouw gestoord is, maar er ook niets aan kan wijzigen.

In dit hele familie gebeuren heeft Lars von Trier zeker niet het onderste uit de kan gehaald. Pas in de laatste minuten weet het fantastische spel van Gainsbourg me te raken, maar dat is ietwat laat.